Zapytacie, o co tu właściwie chodzi, co to za tytuł. Nie kryje się za nim nic tajemniczego, po prostu będzie o tym, jak łączyć słowa. Temat ogromny, więc dzisiaj tylko kilka informacji wstępnych.
Parę dni temu przeczytałam zachętę jednej (byłej już, jak się zdaje) polityczki, żeby „nie poddawać wyborów walkowerem”. Nie ma takiego zwrotu: walkowerem można coś oddać, a nie poddać. To jedna z bardzo wielu błędnych konstrukcji naruszających normy w zakresie łączliwości składniowej, semantycznej czy frazeologicznej, które możemy usłyszeć w przestrzeni publicznej i życiu codziennym. Naruszenia mogą powodować nieporozumienia, zmianę znaczenia, a także efekt humorystyczny, jeśli np. rozbudujemy dane wyrażenie frazeologiczne. Najzabawniejszym tego przykładem było zasłyszane przeze mnie w radiu zdanie: „Wciskać komuś w brzuch dziecko z kąpielą”.
W wielu opracowaniach językoznawczych możemy znaleźć informacje na temat błędów wywołanych naruszeniem wewnętrznej struktury danego utartego zwrotu, czy obowiązującego frazeologizmu. Polecam w szczególności prace Katarzyny Kłosińskiej i Andrzeja Markowskiego. Ten drugi w swoim przewodniku po poprawnej polszczyźnie podaje takie oto przykłady błędnych konstrukcji semantycznych i składniowych: „brać coś na uwagę” zamiast „brać coś pod uwagę”, „być języczkiem uwagi” zamiast „języczkiem u wagi”, „dawać wyraz czegoś” zamiast „dawać wyraz czemuś”, „spełniać rolę” zamiast „grać/odgrywać rolę” ‘spełzło na panewce” zamiast „spełzło na niczym” i wiele innych.
Jakie są źródła wymienionych powyżej błędów? Może to być nieutrwalona prawidłowa forma frazeologizmu, podobieństwo fonetyczne lub graficzne jednego elementu zwrotu (tak, jak w przypadku „poddawania walkowerem”), niezrozumienie znaczenia danego zwrotu („być języczkiem u wagi”), połączenie dwóch wyrażeń w jednym. Przykłady połączenia to cytowane wyżej „wciskać komuś w brzuch dziecko z kąpielą” (prawidłowo: „wciskać komuś dziecko w brzuch” i „wylać dziecko z kąpielą”) a także „spełznąć na panewce” (prawidłowo „spalić na panewce” i „spełznąć na niczym”).
Markowski słusznie zauważa, że związki frazeologiczne ożywiają tekst, umożliwiają plastyczne przedstawienie treści, wprowadzają do wypowiedzi pierwiastek emocjonalny. Jednak użyte nieprawidłowo – rażą, albo śmieszą.
Katarzyna Kłosińska „Nowe formy i normy, czyli poprawna polszczyzna w praktyce” Warszawa 2017
Andrzej Markowski „Poradnik profesora Markowskiego”, Poznań 2017
