Dzisiaj kolejna rekomendacja książkowa: „Metafory w naszym życiu” to świetna, przystępnie napisana pozycja z językoznawstwa kognitywnego, na którą każdy powinien przynajmniej rzucić okiem.
Autorzy „Metafor…” nie zajmują się figurą stylistyczną, z którą spotyka się każdy uczeń w szkole na lekcji literatury, czy miłośnik poezji podczas lektury ulubionego tomiku wierszy. Lakoffa and Johnsona interesuje – jak wskazuje tytuł – codzienne użycie.
Językoznawstwo kognitywne kładzie szczególny nacisk na związek procesów poznawczych i ich realizację w języku. Najłatwiej ten związek widać w relacji konkretny przedmiot– nazwa, np. drewniany obiekt na czterech nogach z blatem koresponduje ze słowem”stół”. Coś, co ma płatki, łodygę i liście to „kwiat”.
A jak zilustrować słowami pojęcia abstrakcyjne? Tak, żeby zrozumieć ich koncept nie możemy odwołać się bezpośrednio do doznań zmysłowych, albo bezpośredniego kontaktu fizycznego. Mamy szereg sformułowań dość jednoznacznych, ale możemy zastosować metaforę leksykalną. Spróbujmy zacytować kilka tytułów piosenek: „I am on fire”, „Fuoco nel fuoco”, „Miłość jak ogień”. To tylko promil z bogatego inwentarza kultury popularnej, która wykorzystuje symbolikę ognia do opisu namiętności. Wpisuję do wyszukiwarki „rozpalić ogień namiętności”, wyskakują dziesiątki adresów gabinetów terapeutycznych prowadzących poradnictwo dla par. „Jak rozpalić ogień namiętności w …” i tu otrzymuję różne zakończenia: „…w gasnącym piecu małżeńskim”, „…w małżeństwie z długim stażem”, „ ..w sypialni” i tak dalej.
Inną popularną metaforą odwołującą się do sfery uczuć jest ta związana z pojęciami „góra” i „dół”.
W naszej kulturze przyjęło się mówić np. „Mam doła”, „Mam zniżkę formy”, lub odwrotnie: „Jestem w siódmym niebie”, „Czuję się uskrzydlony”. Nawet medycyna przewiduje przenośne określenie jednostek chorobowych. Trwałe obniżenie nastroju to depresja. Obydwa terminy „obniżenie” i „depresja” związane są z metaforą „dołu”. W języku angielskim istnieją takie zwroty jak: „let somebody down” „I feel down” lub odwrotnie: „Lift me up”. Ten ostatni ma smaczny odpowiednik w języku włoskim: „tiramisu”, co można przetłumaczyć jako „Weź mnie do nieba” (dokładnie tak, jak po angielsku: „Lift me up”). My powiedzielibyśmy raczej „niebo w gębie”, ale sens pozostaje ten sam: to, co jest wysoko, postrzegane jest jako coś pozytywnego. Metafora góry i dołu stosowana jest także w innych dziedzinach życia: mówimy o „obniżeniu standardów i jakości kształcenia”, „podnoszeniu poprzeczki, poziomu, kwalifikacji” etc.. .
Całkiem bogaty w metafory jest język ekonomii i polityki. Oprócz góry i dołu („obniżenie stóp procentowych”, „spadek bezrobocia”, „wzrost inflacji”) w obydwu tych dziedzinach mamy też metafory zimna i ciepła: „zamrożenie eksportu”, „przegrzanie gospodarki”, „ocieplenie stosunków między państwami”. To ostanie ma bliski związek z cytowanym wcześniej ogniem, choć po politykach i stosunkach międzynarodowych trudno spodziewać się temperatury uczuć jak w relacji opartej na namiętności. Należy podkreślić międzynarodowy charakter tych sformułowań: „export cooldown”, „overheating of an economy”, „warming relations”, „refroidir l’ exportation”, „surchauffe économique”, „réchauffement des relations”. Jest wysoce prawdopodobne, że dużą ich część zapożyczyliśmy z języka angielskiego lub innych języków światowych.
Inne powszechne metafory dotyczą czerni i bieli. W wielu językach europejskich znajdziemy sformułowania podobne do naszego „pracować na czarno” – „blackwork” „marche noir” oraz „carte blanche” i „in blanco” jako wyrażenia dotyczące początkowej, inicjacyjnej sytuacji.
W książce Lakoffa i Johnsona znajdziemy takich przykładów bardzo wiele. Jest o przenośnym znaczeniu lewej i prawej strony, o dyskusji, debacie, dyspucie, której metaforą jest wojna (stąd mamy np., „walkę polityczną”, „kampanię wyborczą”, „wojnę na słowa”) i wiele innych.
Jako ciekawostkę powiem też, że George Lakoff jest bardzo aktywny w mediach społecznościowych, gdzie analizuje język polityki i mediów. Zwraca uwagę na to, jak metaforyczna ekspresja dziennikarzy i ludzi na szczytach władzy ma wpływ na całe społeczeństwa, które mogą ulegać zbiorowej manipulacji dokonywanej za pomocą języka.
