Ponieważ jutro obchodzimy w Polsce Dzień Matki, jest świetna okazja, żeby napisać kilka słów na temat historii tego słowa i jego pochodnych w codziennym użyciu.
Zacznijmy od słowa „mama”. Jest ono uważane za jedno z tak zwanych słów podstawowych. W większości języków powstało jako dźwiękonaśladowcze wołanie niemowląt. Do takich słów należy również nasz tata, albo papa, baba, dada i tym podobne.
Słowo „matka” ma wspólne korzenie z indyjskim „matar”, greckim „méter” i łacińskim „mater”.
Z „matką” związane są także słowiańskie „mać”, „macierz”, „macica” oraz, oczywiście, „macierzyństwo” i „macierzyński”.
Staropolskie „mać” widoczne jest także w przysłowiach np. ”Jaka mać, taka nać” (czyli „Jaka matka, taka córka”) i powiedzeniach o nacechowaniu negatywnym, np. „psia mać”.
W wielu krajach mówi się o „języku macierzystym” (mother tongue, langue maternelle, Muttersprache), co jest bardziej logiczne z punktu widzenia nabywania mowy niż nasz „język ojczysty”. Pierwszą osobą, z którą mamy kontakt językowy, jest matka. Językoznawcy tłumaczą jednak „ojczystość” polszczyzny silną pozycją innych, podobnych słów takich jak „ojcowizna” i „ojczyzna”.
Mało kto zdaje sobie sprawę, że od słowa „macierz” pochodzi też dawna, rzadziej dziś używana nazwa tymianku, czyli „macierzanka”. W słowniku etymologicznym Aleksandra Brücknera wyjaśniona jest relacja między matką a macierzanką w następujący sposób: „ napar wonny z tego ziela macicy służył”.
Inny mało rozpoznawany związek istnieje między słowami „matka”, „materia”, „materiał” i „materialny”. Łacińskie „mater” kojarzy się z kimś, kto daje życie, jest początkiem, podstawą czegoś. Stąd wspomniana „materia”, albo „materiał”, czyli „treść”, „substancja”, „zaczyn”, „początek”.
Skoro jesteśmy przy łacińskich terminach, to warto dodać też słowa takie jak „metryka” i „immatrykulacja”. To drugie coraz rzadziej jest używane, choć samo zjawisko wciąż istnieje. Chodzi o uroczyste przyjęcie studentów na pierwszy rok.
Wróćmy jednak do naszej rodzicielki: często nam matkuje, albo matczy, jest dla nas matulą, mateczką, mateńką, mamusią, mamcią, matuleńką, mameńką, mamulą i matuchną. Czasem też matczyskiem. Bogactwo słowotwórcze pokazuje, jak ważną rolę w emocjonalnym życiu człowieka odgrywa mama.
Wszystkim Mamom życzę zdrowia i spełnienia.
Źródło: K. Długosz – Kurczabowa, Słownik etymologiczno – historyczny języka polskiego PWN, Warszawa 2008
